Мұсылман — Алланың заңдарына бағынатын және шариғаттың белгіленген ережелерін ұстанатын адам. Қазіргі уақытта шариғатты түсіну көбінесе діни міндеттерді орындаумен шектеледі: дұға ету, ораза ұстау, зекет төлеу және қажылық. Алайда, шариғат — бұл өмірдің барлық аспектілерін, соның ішінде қаржыны қамтитын әлдеқайда үлкен нәрсе. Бұл мақалада біз исламдық қаржы принциптерін қазіргі кезде қалай қолдануға болатынын және олардың мұсылмандар үшін және жалпы қоғам үшін нені білдіретінін қарастырамыз.
Исламдық қаржының негізгі принциптері
Шариғат шеңберіндегі қаржылық қызмет бірнеше негізгі принциптерге негізделеді, олардың арасында риба (өсімқорлық), гарар (белгісіздік) және майсирге (құмар ойындарға) тыйым салу аса маңызды.
Риба: Неліктен өсімқорлыққа тыйым салынады?
Риба (өсімқорлық), мысалы, несиелер немесе депозиттер бойынша пайыздар сияқты баламалы қарсы ұсыныссыз алынған кез келген өсімді немесе пайданы қамтиды. Рибаға тыйым салудың негізгі себептері:
1. Әлеуметтік әділеттілік: Риба байларды қоғамдағы теңсіздікке әкелетін нақты құндылық жасамай, одан да бай етеді.
2. Тәуекел және жауапкершілік: Исламдық қаржыдағы пайда — тәуекелді бөлудің нәтижесі болуы керек. Пайыздар бұл принципке қайшы келеді, өйткені олар тәуекелсіз кіріске кепілдік береді.
3. Этика және мораль: Ислам сауда мен кәсіпкерлікті ынталандырады, мұнда екі тарап та пайда мен шығынды бөліседі. Бұл адал және тең қатынастарды тудырады.
Қазақстан бойынша Статистика: Қазақстан Ұлттық банкінің мәліметі бойынша, ересек тұрғындардың шамамен 60%-ында несиелер бар, бұл рибаның айтарлықтай таралуын көрсетеді. Халықтың шамамен 30%-ында банктік депозиттер бар, олар рибаны да қамтуы мүмкін. Исламдық қаржы институттары шариғат қағидаттарына сәйкес келетін мудараба, мурабаха және иджара сияқты баламаларды ұсынады.
Гарар: Абайлаңыз, белгісіздік!
Гарар мәмілелердегі белгісіздікті, түсініксіздікті немесе шамадан тыс тәуекелді білдіреді. Мысалдарға сақтандыру өнімдері немесе сатушыда жоқ тауарларды сату жатады. Гарарға тыйым салудың бірнеше себептері бар:
1. Адалдық пен ашықтық: Мәміленің барлық қатысушылары шарттар мен тәуекелдерді түсінуі керек. Айқындықтың болмауы алдауға әкеледі.
2. Әділдік пен теңдік: Бір Тарап белгісіздікке байланысты екінші Тараптың есебінен пайда көрмеуі керек.
3. Әлеуметтік жауапкершілік: Гарарға тыйым салу адамдарды тұрақты және этикалық экономикалық жүйені құру арқылы алыпсатарлық пен алаяқтықтан қорғайды.
Қазақстан бойынша статистика: Статистика комитетінің деректері бойынша Қазақстандағы сақтандыру полистерінің 40%-дан астамы шарттардың ашықтығының жеткіліксіздігіне байланысты гарар тәуекеліне ұшырайды. Шағын бизнестегі мәмілелердің шамамен 25%-ы даулар мен қақтығыстардың әлеуетін тудыратын белгісіздік элементтері бар. Сондай-ақ, 2023 жылы жоғары тәуекелді активтерге, соның ішінде акциялар мен криптовалюталарға салынған инвестициялардан туындаған банкроттықтың 1500-ге жуық жағдайы тіркелді.
Майсир: Неліктен құмар ойындарға тыйым салынады?
Майсир — бұл құмар ойындар және кездейсоқтыққа негізделген кез-келген әрекет. Мысалға казино, ойын автоматтары және лотереялар жатады. Майсирге тыйым салудың негізгі себептері:
1. Этика және мораль: Құмар ойындар адал еңбек принциптеріне қайшы келетін жеңіл пайда табуға ұмтылуды ынталандырады.
2. Әлеуметтік әділеттілік: Майсир кейбір адамдар басқалардың шығындары арқылы жеңетін теңсіздікті тудырады.
3. Қаржылық тұрақтылық: Құмар ойындар қаржылық шығындар мен қарыздарға әкелуі мүмкін, бұл экономикалық тұрақтылыққа теріс әсер етеді.
Қазақстан бойынша статистика: Қазақстанда соңғы бес жылда лудоманиямен байланысты банкроттықтың 1000-нан астам жағдайы тіркелген. Ересек тұрғындардың шамамен 2%-ы құмар ойындарға қатысты проблемалары бар екенін мойындады, бұл қоғамдағы маңызды проблеманы көрсетеді.
Қорытынды
Исламдық қаржы — бұл діни нанымдарды ұстану тәсілі ғана емес, сонымен бірге әділетті және тұрақты қоғамға апаратын жол. Шариғат қағидаларын ұстана отырып, этикалық және тұрақты экономикалық қатынастар құруға болады. Бұл принциптер тек мұсылмандар үшін ғана емес, әділеттілік пен тұрақты дамуға ұмтылатындар үшін де маңызды.
Исламдық қаржының негізгі принциптері
Шариғат шеңберіндегі қаржылық қызмет бірнеше негізгі принциптерге негізделеді, олардың арасында риба (өсімқорлық), гарар (белгісіздік) және майсирге (құмар ойындарға) тыйым салу аса маңызды.
Риба: Неліктен өсімқорлыққа тыйым салынады?
Риба (өсімқорлық), мысалы, несиелер немесе депозиттер бойынша пайыздар сияқты баламалы қарсы ұсыныссыз алынған кез келген өсімді немесе пайданы қамтиды. Рибаға тыйым салудың негізгі себептері:
1. Әлеуметтік әділеттілік: Риба байларды қоғамдағы теңсіздікке әкелетін нақты құндылық жасамай, одан да бай етеді.
2. Тәуекел және жауапкершілік: Исламдық қаржыдағы пайда — тәуекелді бөлудің нәтижесі болуы керек. Пайыздар бұл принципке қайшы келеді, өйткені олар тәуекелсіз кіріске кепілдік береді.
3. Этика және мораль: Ислам сауда мен кәсіпкерлікті ынталандырады, мұнда екі тарап та пайда мен шығынды бөліседі. Бұл адал және тең қатынастарды тудырады.
Қазақстан бойынша Статистика: Қазақстан Ұлттық банкінің мәліметі бойынша, ересек тұрғындардың шамамен 60%-ында несиелер бар, бұл рибаның айтарлықтай таралуын көрсетеді. Халықтың шамамен 30%-ында банктік депозиттер бар, олар рибаны да қамтуы мүмкін. Исламдық қаржы институттары шариғат қағидаттарына сәйкес келетін мудараба, мурабаха және иджара сияқты баламаларды ұсынады.
Гарар: Абайлаңыз, белгісіздік!
Гарар мәмілелердегі белгісіздікті, түсініксіздікті немесе шамадан тыс тәуекелді білдіреді. Мысалдарға сақтандыру өнімдері немесе сатушыда жоқ тауарларды сату жатады. Гарарға тыйым салудың бірнеше себептері бар:
1. Адалдық пен ашықтық: Мәміленің барлық қатысушылары шарттар мен тәуекелдерді түсінуі керек. Айқындықтың болмауы алдауға әкеледі.
2. Әділдік пен теңдік: Бір Тарап белгісіздікке байланысты екінші Тараптың есебінен пайда көрмеуі керек.
3. Әлеуметтік жауапкершілік: Гарарға тыйым салу адамдарды тұрақты және этикалық экономикалық жүйені құру арқылы алыпсатарлық пен алаяқтықтан қорғайды.
Қазақстан бойынша статистика: Статистика комитетінің деректері бойынша Қазақстандағы сақтандыру полистерінің 40%-дан астамы шарттардың ашықтығының жеткіліксіздігіне байланысты гарар тәуекеліне ұшырайды. Шағын бизнестегі мәмілелердің шамамен 25%-ы даулар мен қақтығыстардың әлеуетін тудыратын белгісіздік элементтері бар. Сондай-ақ, 2023 жылы жоғары тәуекелді активтерге, соның ішінде акциялар мен криптовалюталарға салынған инвестициялардан туындаған банкроттықтың 1500-ге жуық жағдайы тіркелді.
Майсир: Неліктен құмар ойындарға тыйым салынады?
Майсир — бұл құмар ойындар және кездейсоқтыққа негізделген кез-келген әрекет. Мысалға казино, ойын автоматтары және лотереялар жатады. Майсирге тыйым салудың негізгі себептері:
1. Этика және мораль: Құмар ойындар адал еңбек принциптеріне қайшы келетін жеңіл пайда табуға ұмтылуды ынталандырады.
2. Әлеуметтік әділеттілік: Майсир кейбір адамдар басқалардың шығындары арқылы жеңетін теңсіздікті тудырады.
3. Қаржылық тұрақтылық: Құмар ойындар қаржылық шығындар мен қарыздарға әкелуі мүмкін, бұл экономикалық тұрақтылыққа теріс әсер етеді.
Қазақстан бойынша статистика: Қазақстанда соңғы бес жылда лудоманиямен байланысты банкроттықтың 1000-нан астам жағдайы тіркелген. Ересек тұрғындардың шамамен 2%-ы құмар ойындарға қатысты проблемалары бар екенін мойындады, бұл қоғамдағы маңызды проблеманы көрсетеді.
Қорытынды
Исламдық қаржы — бұл діни нанымдарды ұстану тәсілі ғана емес, сонымен бірге әділетті және тұрақты қоғамға апаратын жол. Шариғат қағидаларын ұстана отырып, этикалық және тұрақты экономикалық қатынастар құруға болады. Бұл принциптер тек мұсылмандар үшін ғана емес, әділеттілік пен тұрақты дамуға ұмтылатындар үшін де маңызды.